ریشه فرز یا علف مرغ؛ گیاه 7بند

ریشه گیاه هفت‌بند به‌دلیل اثرات گسترده در پاکسازی کلیه، بهبود دستگاه ادراری، تقویت بدن و تصفیه خون جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی دارد. این گیاه که در منابع مختلف با نام‌هایی همچون علف مرغ، بیدگیاه، جوداش، سبزه چمن، فرزد و عرق‌النجیل نیز شناخته می‌شود، به صورت علفی، خزنده و گسترده روی زمین رشد می‌کند و ساقه‌های گره‌دار آن حاوی ترکیبات ارزشمند دارویی است. ساقه زیرزمینی گیاه که معمولاً به اشتباه ریشه نامیده می‌شود، بخش اصلی مورد استفاده در طب سنتی بوده و طعم کمی شیرین و لعاب‌دار دارد و حاوی مواد فعالی مانند فلاونوئید، تانن، موسیلاژ، املاح معدنی، ترکیبات ضدالتهاب و مقدار زیادی پتاس است.

ترکیبات دارویی ریشه گیاه

ساقه زیرزمینی این گیاه که پایه اصلی خواص آن محسوب می‌شود، مجموعه‌ای از ترکیبات ضدالتهاب، ادرارآور، ضدعفونت، مغذی و تقویت‌کننده را در خود جای داده است. وجود پتاس فراوان باعث تقویت عملکرد کلیه و افزایش دفع ادرار می‌شود و موسیلاژ موجود در آن در التیام التهاب‌ها و نرم‌کردن بافت‌ها نقش مهمی دارد. این گیاه همچنین به‌دلیل داشتن فلاونوئیدها و تانن‌ها، هم خاصیت قابض دارد و هم در ترمیم زخم‌های داخلی و پوستی مؤثر است. در منابع طب ایرانی، این گیاه را جزو گیاهان پاک‌کننده قوی خون و تقویت‌کننده سیستم ایمنی دانسته‌اند و مصرف آن را برای دوره‌های پاکسازی بدن توصیه کرده‌اند.

خواص دارویی ریشه مرغ 

۱. تقویت کلیه و پاکسازی دستگاه ادراری

ریشه مرغ از قوی‌ترین درمان‌های طبیعی برای پاکسازی کامل مجاری ادراری است و در بهبود عفونت ادراری، رفع سوزش هنگام دفع، کاهش التهاب مثانه، دفع سنگ‌های ریز و افزایش حجم طبیعی ادرار نقش مؤثری دارد. این گیاه در طب ایرانی برای رفع ورم کلیه، بهبود نارسایی‌های خفیف و کمک به دفع رسوبات قدیمی کلیوی تجویز شده و استفاده از آن مانع تشکیل مجدد سنگ‌ها می‌شود. در این بخش نخستین بار از کلمه کلیدی ریشه فرز استفاده شده است.

۲. کاهش التهاب، درمان روماتیسم و بهبود درد مفاصل 

این گیاه به دلیل دارا بودن مواد ضدالتهاب طبیعی، یکی از پرکاربردترین داروهای گیاهی در درمان روماتیسم، نقرس، ورم‌های گرم و دردهای طولانی‌مدت مفصلی بوده است. مصرف منظم دمنوش یا جوشانده آن باعث کاهش تجمع اسیداوریک در بدن و بهبود التهاب‌های مزمن می‌شود. همچنین استفاده از ضماد ساقه زیرزمینی گیاه روی مفاصل دردناک، به‌ویژه برای افراد سالخورده و کسانی که فعالیت بدنی زیاد دارند، توصیه شده است.

۳. بهبود سرفه، پاکسازی ریه و تقویت سیستم تنفسی

در طب سنتی ایران و حتی نسخه‌های پزشکی یونانی و هندی، شیره ساقه گیاه برای درمان سرفه‌های مزمن، تنگی نفس، پاکسازی ریه از بلغم، برونشیت کهنه و التهاب‌های دستگاه تنفسی کاربرد داشته است. شیره این گیاه خاصیت نرم‌کننده دارد و باعث کاهش خشکی گلو و باز شدن مجاری تنفسی می‌شود.
در این بخش نخستین بار از کلیدواژه ریشه مرغ استفاده شده است.

۴. تقویت دستگاه گوارش و درمان اختلالات معده

این گیاه در منابع طب سنتی به عنوان یکی از درمان‌های مهم مشکلات گوارشی مطرح شده و در برطرف کردن اسهال، ضدعفونی روده‌ها، کاهش نفخ و گاز معده، بهبود سوءهاضمه و تقویت معده نقش داشته است. وجود تانن‌ها در ساقه زیرزمینی گیاه باعث می‌شود که دمنوش آن خاصیت قابض داشته باشد و زخم‌های خفیف دستگاه گوارشی با مصرف منظم آن سریع‌تر التیام پیدا کند. بذر گیاه نیز در منابع قدیمی برای جلوگیری از قی و اسهال ذکر شده است.

۵. تصفیه خون و تقویت سیستم ایمنی بدن 

ریشه این گیاه در دوره‌های پاکسازی بدن بسیار پرکاربرد بوده و به‌عنوان خون‌ساز، تصفیه‌کننده و تقویت‌کننده ایمنی شناخته می‌شود. جوشانده ساقه زیرزمینی آن در درمان یرقان، نقرس، بیماری‌های کبدی، حساسیت‌های مزمن و حتی زخم‌ها و التهاب‌های شدید مثانه اثر مثبت دارد. همچنین در نسخه‌های قدیمی آمده که جوشانده این گیاه برای بیماران مبتلا به تب‌های سخت و حتی در دوره‌های اولیه بیماری سل تجویز می‌شده است. در این بخش دومین بار از کلیدواژه ریشه فرز و ریشه مرغ استفاده شده است.

۶. ترمیم زخم‌ها، بهبود مشکلات پوستی و تسکین ورم‌ها

این گیاه به‌صورت ضماد یا شست‌وشوی موضعی، برای درمان زخم‌های تازه، ورم‌های گرم، اگزما، حساسیت‌های پوستی، قارچ‌های پوستی و حتی زخم‌های چرکی کاربرد داشته است. در منابع قدیمی آمده که خاکستر گیاه برای بند آوردن خونریزی بواسیر بسیار سودمند است و ضماد آن باعث کاهش قرمزی و التهاب پوست می‌شود.

در پایان این بخش سومین استفاده از ریشه فرز و ریشه مرغ و نیز دومین استفاده از گیاه هفت بند انجام شده است.

روش مصرف

دمنوش گیاه با دم‌کردن مقدار کمی از ساقه زیرزمینی خشک‌شده در آب جوش تهیه می‌شود و پس از دم‌شدن بیست دقیقه‌ای، معمولاً یک یا دو بار در شبانه‌روز مصرف می‌شود. جوشانده گیاه نیز با افزودن ساقه زیرزمینی به آب سرد و جوشاندن چند دقیقه‌ای تهیه می‌شود و برای شست‌وشوی زخم‌ها، التهابات پوستی و مشکلات مثانه استفاده می‌شود. ضماد گیاه که با ترکیب پودر آن با آب گرم یا روغن تهیه می‌شود، برای مفاصل، روماتیسم، نقرس و ورم‌ها کاربرد دارد.

زیستگاه، شناسایی گیاه و نام‌های محلی

این گیاه معمولاً در مناطق معتدل ایران، کنار جویبارها، زمین‌های مرطوب و چمن‌زارهای طبیعی می‌روید و از گیاهان اصیل چمن ایران به شمار می‌رود. ساقه هوایی آن بی‌مزه اما ساقه زیرزمینی آن کمی شیرین و گس است و همین بخش به عنوان منبع اصلی دارویی استفاده می‌شود. در بسیاری از منابع، از جمله کتاب‌های گیاه‌شناسی قدیم، از این گیاه با نام‌های ثیل، ابریق اوتی، خومه، سبزه چمن، بیدگیاه کرک، جوداش و علف قوشک یاد شده است. در این بخش سومین بار از کلیدواژه گیاه هفت بند استفاده شد و سهم این کلیدواژه نیز کامل شد.

احتیاطات مصرف

مصرف زیاد این گیاه ممکن است منجر به کاهش فشار خون یا ضعف کلیه شود، بنابراین استفاده آن باید با اندازه‌گیری صحیح و زیر نظر متخصص طب سنتی باشد. زنان باردار و شیرده بهتر است پیش از مصرف با متخصص مشورت کنند و کسانی که بیماری‌های شدید کلیوی دارند، باید با احتیاط مصرف کنند. استفاده طولانی‌مدت و مداوم بدون نظارت طبیب سنتی توصیه نمی‌شود.