صمغ وشا؛ درمان صرع تا تنظیم قاعدگی
اگر اهل عطاری و گیاهان دارویی باشی، «وشا» یا «اوشق» را احتمالاً شنیدهای؛ گیاهی علفی، چندساله و خودرو از خانواده چتریان که ساقهای سبز مایل به خاکستری، برگهایی چتری و پرپشت و گلهایی زرد یا سفید دارد. میوه این گیاه قهوهای و مستطیلشکل است و ریشه آن مغزی سفید دارد. همین ریشه و ساقه، منبع اصلی شیرهای است که پس از خروج و خشکشدن، به «صمغ وشا» یا «صمغ اوشق» تبدیل میشود.
این گیاه را با نامهایی چون وشا، اوشق، وشق، کندل، اوشه، بدران، لزاقالذهب و فاسوخ مغربی میشناسند و در منابع لاتین با عنوان Gum Ammoniacum از آن یاد میشود.
چگونه صمغ اوشق به دست میآید؟
صمغ کندل زرد همان شیرهٔ درونی ساقه، ریشه و یقه گیاه است که در اثر خراش یا گزش، از گیاه خارج میشود. در روش طبیعی، گاهی نیش حشرات یا ترکهای ریز روی پوست ساقه باعث خروج قطرات شیریرنگ شیره میگردد. این شیره وقتی با هوا تماس پیدا میکند، به تدریج سفت و منقبض میشود و به صورت دانهها و قطعاتی شکننده با رنگ سفید مایل به زرد، قرمز یا قهوهای درمیآید که همان صمغ وشا است.
در روش غیرطبیعی، انسان با ابزار تیز بر روی ساقه یا نزدیک یقه گیاه خراش ایجاد میکند تا شیره بیشتری جاری شود. صمغ تازه نرم، چسبنده و معطر است، اما پس از خشکشدن سخت و شکننده میشود. این صمغ در مجاورت گرمای خورشید نرمتر میشود، ولی ذوب نمیگردد و اگر حرارت شدید ببیند با شعلهٔ سفید میسوزد. از نظر شیمیایی، صمغ وشا حاوی رزین، روغن فرّار و ترکیباتی مانند اسید گلوکورونیک، رامنوز، گالاکتوز و آرابینوز است و به همین دلیل هم در داروسازی و هم در صنایع دیگر مورد توجه قرار گرفته است.
طبع و خواص کندل زرد
در نگاه حکیمان، صمغ اوشق دارویی با طبع گرم و خشک است؛ گرمای آن قوی و نافذ است و به همین دلیل در بازکردن گرفتگیها، حرکت بخشیدن به خلطهای راکد و خشککردن رطوبتهای مضر بدن نقش فعالی دارد. همین ویژگی باعث شده است که در درمان برخی بیماریهای سرد و مرطوب، مثل بعضی از انواع نزله، بلغم، انسداد کبد و طحال و برخی دردهای مفصلی و عصبی، جایگاه ویژهای پیدا کند. البته همین طبع قوی، دلیل اصلی هشدارها و محدودیتهای مصرف آن هم هست. در ادامه به بررسی خواص این محصول میپردازیم:
1. برای دستگاه تنفسی
یکی از مهمترین میدانهای اثر این صمغ دستگاه تنفسی است. در طب سنتی ایرانی، هندی و حتی در بخشی از طب اروپایی، از اوشق برای درمان تنگی نفس، آسم، سرفههای خشک و مزمن، برونشیت و زکامهای طولکشیده استفاده میشده است. این صمغ با خاصیت خلطآوری، مجاری تنفسی را نرم میکند، سینه را از خلطهای غلیظ پاکتر میسازد و به بازشدن حبابکهای ریه کمک میکند. بهویژه در سالمندان که دچار سرفههای مزمن، آسم کهنه و مشکلات طولانیمدت تنفسی هستند، مصرف حسابشدهٔ وشا، زیر نظر حکیم آگاه، میتواند نقش درمان کمکی بسیار مهمی ایفا کند.
2.باز کردن گرفتگی کبد و طحال
در منابع طب سنتی آمده است که کسانی که کبد و طحال بزرگ و سنگین دارند، میتوانند از این صمغ دارویی بهره ببرند. این صمغ به دلیل طبع گرم و قدرت نفوذ، به بازشدن انسدادها و گرفتگیهای عمیق کبدی کمک میکند و در تنظیم جریان خون و صفرا در این اندام مؤثر است. همین ویژگی، آن را در ردیف داروهای گیاهی قرار میدهد که برای پاکسازی و سبککردن سیستم کبدی و طحالی به کار میرود.
3. ضدالتهاب، ضد میکروب و ضد درد
صمغ اوشق در عمل مانند یک ضد التهاب قوی، ضد حساسیت و ضد میکروب عمل میکند. این گیاه در درمان برخی مشکلات پوستی، زخمها، حساسیتهای پوستی و التهابات مفصلی استفاده میشود. در منابع قدیمی، از اوشق بهعنوان مسکن طبیعی برای دردهای مفصلی، دردهای سیاتیک، کمر درد و حتی بعضی دردهای عضلانی و عصبی یاد شده است. استعمال داخلی یا موضعی آن، بسته به نوع درد و نسخهی تجویز شده، میتواند در کاهش شدت درد و نرمکردن مفاصل مؤثر باشد.
4. ضد انگل و سنگشکن
در طب سنتی هندی و برخی مکاتب دیگر، اوشق بهعنوان دارویی ضد انگل شناخته میشود. به دلیل طبع گرم و خشک و توانایی آن در کاهش رطوبت معده و روده، از صمغ وشا برای کمک به دفع انگلهای گوارشی استفاده میکنند. همچنین در برخی منابع، مصرف حسابشدهٔ این صمغ در نسخههایی برای کمک به خردکردن سنگ مثانه و سنگ مجاری ادراری ذکر شده است، هرچند این موارد حتماً باید زیر نظر متخصص انجام شود.
5. بهبود عملکرد دستگاه گوارش
صمغ وشا بهواسطه ترکیبات خود، اثرات قابل توجهی بر دستگاه گوارش دارد. از یک سو میتواند به عنوان مسهل ملایم عمل کند و با ترکیب در دوز مناسب و همراه عسل، به رفع یبوست و تنظیم حرکات روده کمک کند. از سوی دیگر، به دلیل طبع گرم و خشک، رطوبت اضافی معده را کاهش میدهد و در برخی مشکلات ناشی از سردی معده مفید است. البته همین گرمی و تندی، اگر بیحساب و در معده حساس مصرف شود، میتواند موجب آزار معده و تشدید برخی ناراحتیهای گوارشی گردد؛ بنابراین تعادل در مقدار و زمان مصرف بسیار مهم است.
6. کمک به درمان بیماریهای عصبی و صرع
در روایتهای حکمای قدیم، برای برخی از انواع صرع و اختلالات عصبی، ترکیبی از گیاه وشا و بذرالبنج بهعنوان درمان سنتی ذکر شده است. هرچند چنین نسخههایی امروز حتماً باید با احتیاط فراوان و زیر نظر متخصص صورت بگیرد، اما همین اشاره نشان میدهد که این گیاه در گذشته فقط ادویهای ساده یا دارویی سطحی نبوده، بلکه در درمان بیماریهای عمیق و مزمن اعصاب نیز مورد توجه بوده است.
7. مفاصل، سیاتیک و نرمی مفاصل
یکی از ویژگیهای برجسته صمغ وشا، توانایی آن در تسکین دردهای مفصلی و عصبی است. درد سیاتیک که حاصل درگیری یکی از مهمترین اعصاب بدن است، در منابع طب سنتی در کنار اوشق ذکر شده و از این گیاه برای کاهش درد و التهاب استفاده میشود. همچنین در مشکلاتی مانند نرمی مفاصل، بیثباتی مفصلی و دردهای مزمن عضلانی، اوشق میتواند به عنوان بخشی از نسخهٔ درمانی، چه به صورت خوراکی و چه موضعی، کمککننده باشد.
8. پوست، کک و مک و شوره سر
وشا تنها برای اندامهای درونی بدن نیست؛ بر سطح پوست نیز اثرات قابل توجهی دارد. ضماد یا پماد تهیهشده از صمغ اوشق میتواند در ترمیم زخمها، کمک به رویش گوشت تازه، کاهش کک و مک و بهبود برخی لکههای پوستی به کار رود. برای جوش پلک و رطوبت زیاد چشم نیز در برخی متون، استفاده از اوشق به شکل سرمه ذکر شده است، هرچند چنین مواردی امروزه حتماً نیاز به مشورت تخصصی دارد.
در پوست سر، اوشق با تقویت گردش خون و آبرسانی بهتر به سلولها، به کاهش خشکی شدید و شوره کمک میکند. وقتی پوست سر تغذیه بهتری پیدا کند و کمتر پوستهپوسته شود، زمینهٔ شوره و التهاب نیز کاهش مییابد.
9. قاعدهآوری و تأثیر بر چرخه قاعدگی
یکی از خواص مهم صمغ وشا، قاعدهآور بودن آن است. این گیاه با اثر بر هورمونها و جریان خون رحم، میتواند چرخههای نامنظم قاعدگی را تا حدی تنظیم کند و در برخی موارد، برای کمک به خروج جنین پس از سقط مورد استفاده قرار گرفته است. همین اثر قوی بر رحم، دلیل اصلی ممنوعیت مصرف آن در دوران بارداری است؛ زیرا میتواند خطر سقط جنین را بالا ببرد. زنانی که تنها بر اساس شنیدهها و بدون مشورت قصد مصرف اوشق را دارند، باید این نکته را بسیار جدی بگیرند.
روغن وشا و خواص آن
از صمغ اوشق علاوه بر شکل خام، روغن نیز تهیه میشود. روغن وشا معمولاً با روشهای بهداشتی و در حالت بنماری تهیه میگردد و به دلیل ترکیبات فعال صمغ، در درمان برخی مشکلات مورد استفاده قرار میگیرد. از روغن اوشق بهعنوان تمیزکننده عروق، کمک به کاهش کمردرد و سیاتیک، کاهش حساسیتهای پوستی، رفع شوره سر، بهبود کهیر و در برخی نسخهها به عنوان قاعدهآور و ضد انگل رودهای نام برده میشود. این روغن، همانند خود صمغ، طبیعتی گرم و خشک دارد و مصرف آن نیز نیازمند دقت و مشورت است.
کاربرد صنعتی صمغ وشا
صمغ وشا فقط در عطاری و نسخههای طب سنتی جا ندارد. در برخی کارخانههای اروپایی، از صمغ این گیاه در تولید چسبهای صنعتی و بعضی محصولات آرایشی استفاده میشود. این کاربردهای صنعتی نشان میدهد که ساختار رزینی و پایدار این صمغ، برای فراتر از مصرف دارویی هم ارزشمند است و در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است.
نحوه مصرف درمانی صمغ وشا
در طب سنتی، صمغ وشا میتواند به صورت پودر، جوشانده، دمکرده، تنتور یا روغن مصرف شود. گاهی آن را در ترکیب با عسل، گاهی در نسخههای پاکسازی، گاهی به صورت موضعی روی مفاصل دردناک و زخمها و گاهی در قالب بخور یا دودکردن همراه با اسپند به کار میبرند. نکته اصلی این است که مقدار، مدت و شکل مصرف، چیزی نیست که سرخود و بدون دانش تعیین شود. حکیمان قدیم همیشه تأکید میکردند که اوشق دارویی است قوی و باید توسط اهلش نسخه شود.
عوارض و هشدارهای مصرف صمغ وشا
وشا مانند هر گیاه دارویی قوی، دو لبه دارد؛ یک لبه درمان و لبه دیگر عوارض. اگر بیرویه، طولانیمدت و بدون توجه به مزاج مصرف شود، میتواند به بدن آسیب بزند. مصرف زیاد این صمغ میتواند موجب گشادشدن بیش از حد عروق، اختلال در گردش خون، آزار معده، تشدید مشکلات گوارشی و فشار بر کلیهها شود. زنان باردار به هیچ وجه نباید از اوشق استفاده کنند، زیرا خطر سقط جنین را افزایش میدهد. بیماران کلیوی و کسانی که در ادرار خود خون مشاهده میکنند، نیز باید از مصرف این گیاه و فرآوردههای آن پرهیز کنند. کسانی که معدهای حساس، زخمهای گوارشی یا مشکلات مزمن هاضمه دارند، در صورت نیاز به مصرف، حتماً باید تحت نظر پزشک یا متخصص طب سنتی عمل کنند.
پند حکیم
اگر بخواهیم صمغ وشا را در یک جمله خلاصه کنیم، باید گفت که این گیاه، «درمانگر راههای بسته» است؛ راههایی که در نفس، در کبد، در رگها و در مفاصل گیر کردهاند. اوشق میتواند نفس تنگ را باز کند، گرفتگی کبد و طحال را سبکتر کند، مفاصل خشک و دردناک را نرم کند و بسیاری از دردها و مشکلات مزمن را آرام سازد؛ اما تنها زمانی که با آگاهی، دوز درست و در جای خودش به کار برود.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.